Friday, December 12, 2008

Η Σταδιακή Αλλαγή των Όρων του Κοινωνικού Συμβολαίου (πλήρες - που λέει ο λόγος)

Άρνηση να πιστέψεις το γεγονός, καθαρή οργή για το απαράδεκτο της πράξης, αντίδραση οποιασδήποτε μορφής (από την πιο μαύρη ειρωνεία και την έξοδο στο πεζοδρόμιο μέχρι ακόμα και την βία) και τελική αποδοχή μιας απλής αλήθειας.

Ένα παιδί είναι κάτω από το χώμα και η ανάστασή του αδύνατη. Τελεία και παύλα.

Τα υπόλοιπα είναι το γύρω-γύρω. ΟΛΑ ΤΑ ΥΠΟΛΟΙΠΑ ΜΟΝΟ ΤΟ ΓΥΡΩ-ΓΥΡΩ ΕΙΝΑΙ, κατά την ταπεινή μου γνώμη. Μια προσπάθεια να εκλογικεύσουμε έναν πόνο κι ένα πένθος που εξαιτίας του αναίτιου της φάσης και του γεγονότος πως ΟΠΟΙΟΣΔΗΠΟΤΕ θα μπορούσε να είναι στην θέση του ανθρώπου που σκοτώθηκε (αλλά όχι και στην θέση αυτού που τον πυροβόλησε) γίνεται εξαιρετικά προσωπική. Και φυσικά ο καθένας θα καταλήξει στα δικά του συμπεράσματα αν κάνει τον κόπο να σκεφτεί προσωπικά και όχι να "ζουμάρει το μυαλό του, όπου ζουμάρει η κάμερα" (η φράση στα εισαγωγικά ανήκει στον Αντώνη Κανάκη από το προχθεσινό Ραδιο-Αρβύλα).

Η δική μου προσπάθεια να εκλογικεύσω με οδηγεί να επιστρέψω στην Ανόητη Θεωρία.

Όλα λοιπόν, για μένα, ξεκινάνε από την σταδιακή αναθεώρηση των όρων του Κοινωνικού Συμβολαίου που τέθηκε σε ισχύ με την κατάρρευση της Χούντας και την Μεταπολίτευση. Αυτό ήταν ένα κακό Κοινωνικό Συμβόλαιο και όσοι το υπέγραψαν (δηλαδή η πρώτη μεταπολιτευτική κυβέρνηση Καραμανλή και ο Λαός που είχε ξεφορτωθεί από την πλάτη του τους Συνταγματάρχες χωρίς ουσιαστικά να επαναστατήσει πραγματικά για να τους ανατρέψει) ΗΞΕΡΑΝ πολύ καλά πως ήταν ένα κακό συμβόλαιο. Το υπέγραψαν όμως γιατί είχε κάτι για όλους, κρατούσε ισορροπίες και άνοιγε δυνατότητες. Από την μια νομιμοποιούσε το ΚΚΕ, κι από την άλλη πρόσφερε ασυλία σε όλους τους Χουντικούς με το τρυκ του "στιγμιαίου" αδικήματος.

Σε κάθε περίπτωση ήταν φανερό σε όλους πως αυτό ήταν ένα ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΟ Κοινωνικό Συμβόλαιο κι έτσι ο καθένας μπορούσε να ελπίζει πως σιγά-σιγά θα το φέρει πιο κοντά στις επιδιώξεις του, αν η νεαρή δημοκρατία επιζούσε και δεν ήταν απλώς παρένθεση μεταξύ της προηγούμενης και της επόμενης Χούντας. Και φυσικά ήταν καλύτερο από το προηγούμενο εκβιαστικό κοινωνικό συμβόλαιο που είχαν συντάξει όπως γούσταραν με την χρήση των όπλων οι χουντικοί.

Όπως κάθε τι προσωρινό σ' αυτήν την χώρα, το μεταβατικό εκείνο Κοινωνικό Συμβόλαιο παρέμεινε αμετάβλητο για αρκετό καιρό. Και ακόμη και σήμερα μπορεί να διακρίνει κανείς αρκετά κατάλοιπα του υπό μορφήν πολιτικών παραδόσεων. Το πιο κλασσικό παράδειγμα είναι η υπερψήφιση των αμυντικών δαπανών από όλα τα πολιτικά κόμματα, ακόμα κι απ' αυτά που δηλώνουν ότι είναι υπερβολικές και σε λάθος κατεύθυνση. Ένα πολύ μικρότερο, αλλά εξίσου σημαντικό είναι οι γραβατοφορεμένοι κουστουμάτοι αριστεροί βουλευτές και η "καθωσπρέπει" αμφίεση στην αίθουσα του Κοινοβουλίου.

Μια ουσιαστική αλλαγή στους όρους του Κοινωνικού Συμβολαίου ήρθε με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία το 1981. Εκείνο το ΠΑΣΟΚ, ανεξάρτητα από το τι πιστεύει κανείς για την "μετεξέλιξη" του, είχε αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία και το κυριότερο ένα πεδίο αλλαγών μπροστά του. Όχι αναγκαστικά "αριστερών" αλλαγών, αλλά ανατροπής παραδοσιακών αγκυλώσεων που δεν υπήρχαν σε άλλα κράτη. Η Εθνική Αντίσταση, που η Ελλάδα αναγνώρισε τελευταία από όλες τις χώρες της Ευρώπης, είναι μάλλον το πιο καλό παράδειγμα που μπορώ να θυμηθώ. Η εντύπωση (κατά άλλους ψευδαίσθηση) του διάλογου Κυβέρνησης - Κοινωνίας και της επιδίωξης από τους κρατούντες μιας μορφής λαϊκής συμμετοχής είναι ένα ακόμα παράδειγμα.

Χωρίς να μπορώ να υποστηρίξω πως αυτό ήταν το καλύτερο Κοινωνικό Συμβόλαιο που θα μπορούσε να υπάρξει (δεν είμαι ιστορικός, αλλά απλός μπουρδολόγος) ήταν μάλλον το καλύτερο που μπορώ εγώ να θυμηθώ. Τουλάχιστον μέχρι να αρχίσουν να εμφανίζονται τα σοβαρά σύννεφα της σταδιακής μετατροπής των αρχικών ενθουσιωδών "Πρασινοφρουρών" (που θεωρητικά διείσδυσαν στον Κρατικό Μηχανισμό για να ανατρέψουν μια ήδη δεξιά πλειοψηφία και να υπερασπιστούν την αλλαγή) σε μεσαία και ανώτερα επαγγελματικά στελέχη του κράτους, με ελλειπή κατάρτιση και πλήρη οχύρωση πίσω από την κομματική τους ταυτότητα. Και, εδώ που τα λέμε, και με μια τάση να τα "πιάνουν" εντελώς άτσαλα.

Όλα αυτά (μαζί φυσικά με την ανάγκη των εκδοτών να διατηρήσουν τον "ναό" της ενημέρωσης δικό τους) οδήγησαν σε δύο γεγονότα. Στο σκάνδαλο Κοσκωτά και στην θλιβερή "παρένθεση" Μητσοτάκη (με την γελοία μεταγραφή Κατσίκη). Το αν το ΠΑΣΟΚ κατέβασε τότε την Απλή Αναλογική για μικροπολιτικούς κι όχι πολιτικούς λόγους (ουσιαστικά για να κομπλάρει το σύστημα) μού είναι μάλλον αδιάφορο. Είμαι πάγια υπέρ της Απλής Αναλογικής, γιατί είναι το μόνο σύστημα που εξασφαλίζει ίση βαρύτητα της ψήφου όλων των πολιτών.

Αν και ο Μητσοτάκης είχε στα χέρια του προνομιακούς όρους δεν κατάφερε να μεταβάλλει σημαντικά το Κοινωνικό Συμβόλαιο. Οι προσπάθειές του ήταν τόσο κραυγαλέες (βλέπε γεγονότα ΕΑΣ, unfair, βραχονησίδες, τρομονόμο και άλλα) που το αποτέλεσμά τους ήταν μηδαμινό. Απλώς υπενθύμισε και επιβεβαίωσε την επικινδυνότητα της Δεξιάς σε όσους την είχαν ξεχάσει (ή ελπίσει πως άλλαξε).

Τον ουσιαστικό ρόλο της αναθεώρησης των όρων του Κοινωνικού Συμβολαίου ανέλαβε λοιπόν το "ύστερο" Ανδρεϊκό ΠΑΣΟΚ, που είχε χάσει σημαντικά σκεπτόμενα πολιτικά στελέχη, και ακόμα περισσότερο η διακυβέρνηση Σημίτη. Κουνώντας κάτω από την μύτη των πολιτών τα καρότα του Εκσυγχρονισμού (βλέπε ΑΣΕΠ) και της Ολυμπιάδας κατάφερε, μαζί με την εξάρθρωση της 17 Νοέμβρη, να δώσει την εντύπωση πως "κρατάει μόνο τα καλά απ΄τα παλιά" και χτίζει ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος. Ερήμην όλων, με λογική one man show, και περιτριγυρισμένος από αρκετούς "αστείους" ιδιοτελείς συνεργάτες ο Σημίτης σήκωσε ψηλά το λάβαρο αυτής της μάχης (βλέπε ΟΝΕ).

Είναι θέμα των ιστορικών να δουν την εποχή Σημίτη και να κρίνουν τις προθέσεις του ίδιου. Εγώ δεν έχω γνώμη. Μπορώ μόνο να επισημάνω πως ήταν ο πρώτος Πρωθυπουργός σε απόλυτη σύμπνοια με τον πολίτη της εποχής του. Μια κοινωνία ιδιωτών στήριξε απόλυτα κατά την διακυβέρνηση του έναν "μοναχικό" ηγέτη. Που στο μεταξύ, τροποποιούσε συνεχώς τους όρους (τρομονόμοι, κάμερες, επένδυση στην ασφάλεια, χαλάρωση των όρων εργασίας και λοιπά).

Δεν είναι τυχαίο ότι η ειδοποιός διαφορά μεταξύ του σοσιαλιστικού ΠΑΣΟΚ και της συντηρητικής Νέας Δημοκρατίας μετατράπηκε σε σύγκρουση χαρακωμάτων "κεντροδεξιάς" και "κεντροαριστεράς" επί της εποχής του. Ούτε ακόμη ότι όλα ξαναφωτίστηκαν υπό το πρίσμα ενός ανύπαρκτου "πραγματισμού". Ο Σημίτης ήταν ο πρώτος που αντιμετώπισε τον ψηφοφόρο όχι σαν οπαδό όπως πριν (για σκεπτόμενο πολιτικό ον ούτε λόγος να γίνεται, αλλά σ' αυτό δεν είχε εκείνος την πρωτιά), αλλά μόνο σαν καταναλωτή. Ήταν ο πρώτος που κατάφερε να κάνει "Pax Romana" με όλα τα ΜΜΕ, έχοντας μυριστεί καλά την απόλυτη κυριαρχία τους μετά τον Κοσκωτά και το Ωνάσειο.

Και ηττήθηκε σ' αυτό ακριβώς το γήπεδο που διάλεξε να φέρει την μπάλα από το "προϊόν" Καραμανλής Τζούνιορ που είχε σαφώς καλύτερο μάρκετινγκ. "Αφού η πραγματικότητα πάει δεξιά, γιατί να μην ψηφίσεις αληθινά δεξιούς;" έγινε ουσιαστικά το ερώτημα.

Δυστυχώς σήμερα η απάντηση είναι απλή. Η Ελληνική Δεξιά δεν έχει ούτε την θέληση ούτε την ικανότητα να δημιουργήσει ένα αστικό κράτος δικαίου. Παρ' όλες τις κορώνες και τις θεωρητικές σπουδές των υπουργών της (Ανθρώπινα Δικαιώματα ο Βύρων Πολύδωρας) σε κάθε στιγμή το αυθόρμητο αντανακλαστικό της είναι κατασταλτικό κι όχι παραγωγής διαλόγου. Χτύπα πρώτα και συζήτησε μετά.

Η λατρεία της τάξης δεν είναι λατρεία ευταξίας, είναι προκλητική επίδειξη ισχύος. Και όλες οι τροποποιήσεις της Κυβέρνησης Καραμανλή στο Κοινωνικό Συμβόλαιο μέχρι σήμερα, είναι στην κατεύθυνση "Λύστε τους τα χέρια" (παράδειγμα οι 49 περσινοί συλληφθέντες που αν και αθωώθηκαν πανηγυρικά είχαν περάσει ώρες τραυματισμένοι στην ΓΑΔΑ πριν μεταφερθούν στο Νοσοκομείο). Τα θεωρητικά "Ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό" και "Άλλο η εικόνα κι άλλο η πραγματικότητα" είναι η τελευταία γραμμή άμυνας μιας κυβέρνησης που είναι από άποψη και θέση ξεκάθαρα αυταρχική.

Ξέρω πως μάλλον εδώ και ώρα έχω χάσει και το θέμα μου και τον αναγνώστη. Δεν θα διστάσω ακριβώς γι αυτό να προσθέσω μία ακόμη παράμετρο. Μπορώ πολύ εύκολα να καταλάβω την πλειοψηφία των βουλευτών. Είναι είτε αρκετά μεγάλης ηλικίας, ώστε να θεωρούν πως ακόμα κι αυτό το κουτσουρεμένο σημερινό Κοινωνικό Συμβόλαιο παραμένει αισθητά καλύτερο από τα προδικτατορικά, δικτατορικά και μεταδικτατορικά Κοινωνικά Συμβόλαια που γνώρισαν στην ζωή τους, είτε τόσο απελπιστικά εντόπιοι (υπό την έννοια ότι δεν έχουν ταξιδέψει όσο θα έπρεπε στον κόσμο) ώστε να πιστεύουν πως έτσι λειτουργούν όλα τα σύγχρονα κράτη ή ακόμα κι αν δεν λειτουργούν έτσι η Ελληνική ιδιαιτερότητα επιβάλλει το δικό μας κράτος να ακολουθεί αυτήν την οργάνωση. Και φυσικά δεν θα μπω στον πειρασμό να εξετάσω τα προσωπικά τους συμφέροντα, ούτε μπορώ άλλωστε να βγάλω άκρη με τις δεκάδες off shore και τους αριθμούς λογαριασμών που κάθε λίγο αναφέρονται.

Το απίστευτο όμως Χάσμα που υπάρχει και βαθαίνει με μια πιτσιρικαρία που ήδη βιώνει τον πλανήτη ως ένα, ενιαίο και αδιαίρετο, κυρίως μέσα από την χρήση του Διαδικτύου, αλλά και από το γεγονός πως δεν θεωρεί ότι "ετάχθη" να ζήσει ντε και σώνει εδώ την ζωή του, όταν με τα εφόδια του μπορεί να την ζήσει πολύ καλύτερα αλλού, είναι φοβάμαι ένα θέμα που με πολλούς και διαφορετικούς τραγικούς τρόπους θα ξανασυναντήσουμε στο μέλλον.

Αν έχεις αντέξει να με παρακολουθήσεις ως εδώ, ειλικρινά σ' ευχαριστώ πολύ.

9 comments:

Anonymous said...

Κανόνες της ανόητης θεωρίας:

Χωρίζουμε την ζωή σε βαθμίδες

Κοστολογούμε τις βαθμίδες ανάλογα με το πλήθος του και άρα την ενέργεια που καταναλώνουν

Αναπτύσσουμε μηχανισμούς απόσυρσης της ενεργοβόρας βαθμίδας

Αναπτύσσουμε μηχανισμούς πολλαπλασιασμού των ενεργοαυξητικών βαθμίδων


Κάνουμε απολογισμό του συστήματος και απογραφή ενέργειας

Τι απομένει;

Για την γη τα δέντρα, όλα τα άλλα είναι άχρηστα ( ψήφισαν άλλωστε και το ’65)

Για το σύμπιαν , η συμπυκνωμένη ενέργεια διαστολής στο κενό ( υπέρβαση που πρέπει να κάνουν τα κόμματα για να συμπεριλάβουν τους ψήφους των νέων και ειδικά αυτών που κατάγονται από γονείς οικονομικούς μετανάστες, να μου το θυμηθείς μέχρι και τον θούριο του ρήγα θα θυμηθούνε, μπα είναι άχρηστοι αλλιώς κάποια καρέκλα θα είχαν, καλύτερα λίπασμα να γίνουν στα δέντρα)

Giannis Kafatos said...

A, re Παναγιώτη εγώ το μόνο που βλεπω ότι εμεινε από εκείνα τα "συμβόλαια" είναι του "πολιτιστικού κέντρου" Διογένης που αφού ολοκλήρωσε τον πνευματικό του κύκλο στις αρχές της Συγγρού, τώρα μετεξελίχθη σε ελεκτρογουορλντ για να εξοφλούμε τις συναλλαγματικές του μελλοντος ... τους
www.u-hoo.gr/gianniskafatos

PiKei said...

@ anonymous:
Βάζε κάποιο tag για να μην σε μπερδεύουμε με τους εντελώς ανώνυμους...

@ kafatos:
Τι μου θύμισες τώρα με το "πολιτιστικό κέντρο"; Θα κάνουμε καλή παρέα όταν μας βρει το Αλτσχάιμερ...

Emmanuel Manolas said...

Αγαπητέ Παναγιώτη,
έκανες μια καλή παράθεση επιχειρημάτων για να στηρίξεις συνοπτικά την θέση σου. Μου αρέσει ο στρωτός τρόπος που σκέπτεσαι.

Σε κάθε παράγραφο θα μπορούσαμε να συζητάμε με τις ώρες, όπως για παράδειγμα για το ίσο βάρος της ψήφου όλων των πολιτών.
Νομίζω, για παράδειγμα, ότι ο ψηφοφόρος θα έπρεπε να έχει στοιχειώδεις γνώσεις οικονομίας, κοινωνιολογίας, γεωγραφίας και πλουτοπαραγωγικών πηγών, ιστορίας και πολιτικής, ώστε όταν ψηφίσει να μπορέσει να συνυπολογίσει τις πάμπολλες παραμέτρους. Αν ψηφίσει κάποιος που δεν καταλαβαίνει, θα ακυρώσει αφενός τις "καλές" ψήφους, και θα προωθήσει αφετέρου πρόσωπα που είχαν προβολή λόγω της εργασίας τους (ηθοποιούς σε τηλεοπτικές σειρές, δημοσιογράφους, μεγαλοδικηγόρους) και όχι λόγω της επάρκειάς τους σε διαχείριση κρίσεων. Δεν αποκλείω κανέναν, δεν θέλω να ακούγεται φασιστικό, λέω ότι δικαίωμα ψήφου πρέπει να έχουν όσοι μπορούν να απαντήσουν σωστά σε ένα τυχαίο δείγμα 50 ερωτήσεων από 1000 συμφωνημένες και γνωστές εκ των προτέρων ερωτήσεις. Όπως είναι οι εξετάσεις για οδηγούς αυτοκινήτων ή για κατάληψη μιας οποιασδήποτε θέσης ευθύνης. Η κοινωνία αναλαμβάνει την επιμόρφωση όλων.

Ένα άλλο θέμα είναι τι γίνεται με το αποτέλεσμα των εκλογών. Αυτοί που τα έκαναν μπάχαλο, που χρηματίστηκαν, που έφεραν ένα πόλεμο κλπ, δεν μπορεί να είναι οι ελεγκτές των επόμενων. Πρέπει να κλείνουν το μαγαζί και να αποσύρονται από τις δημόσιες θέσεις. Και να μην έχουν άλλη μεταχείριση όσον αφορά στις πράξεις ή παραλείψεις τους, με πρόωρες παραγραφές αδικημάτων. Πιό αυστηρά θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται!

Υπάρχει λύση και για την εξάλειψη της παραοικονομίας και του παράνομου πλουτισμού και ενός τμήματος της σχετιζόμενης με αυτά εγκληματικότητας από την μιά μέρα στην άλλη. Δεν υπάρχει όμως πολιτική βούληση.

Έχουμε ξεκινήσει να μιλάμε μετά την δολοφονία ενός παιδιού. Δεν είναι η αιτία, δεκάδες θύματα έχουμε καθημερινά στην άσφαλτο και δεν το αναφέρουμε. Είναι η αφορμή, είναι η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι.
Αυτό που είχε διαφύγει από τους σεβαστούς κυβερνήτες μας είναι το μέγεθος του ποτηριού, που αντιληφθήκαμε τις πρώτες μέρες ότι είναι μεγάλο όσο η Ελλάδα και ήδη διαφαίνεται ότι είναι μεγάλο όσο η Ευρώπη.
Από τον Μάη 1968 μέχρι τον Δεκέμβρη 2008 έχουν περάσει 40 χρόνια. Για κάποιους ο χρόνος έφερε την βιολογική λύση αλλά όσοι είναι "ζωντανοί", είτε επειδή θυμούνται είτε επειδή έχουν διαβάσει, είναι ευκαιρία να τονίσουν ότι "το έργο το έχουν ξαναδεί" και δεν μασάνε. Άρα, η παγκοσμιοποίηση δεν θα φέρνει μόνο προβλήματα από οπουδήποτε στον καθένα, αλλά και θα επιστρέφει αντίδραση από όλους προς κάθε κέντρο αποφάσεων που κρίνεται απελπιστικά αναποτελεσματικό.
Να κάνουμε υπομονή, αλλά όχι για να συντηρείται η παρανομία, το ψεύδος και η ηλιθιότητα.

0comments said...

Εμείς (τουλάχιστον εγώ) ευχαριστούμε ρε φίλε!

Nikolas said...

Μου έδωσες την εντύπωση έλλειψης συνοχής σε αυτό το άρθρο, κάτι που δε συμβαίνει συχνά με σένα. Σε κάθε περίπτωση, θα σταθώ λίγο στο τέλος: Αμφιβάλλω πολύ για το κατά πόσο οι πολιτικοί επιμένουν στη παρούσα λειτουργία του κράτους επειδή απλά πιστεύουν ότι είμαστε καλύτερα από πιο παλιά. Στην πραγματικότητα θα έλεγα ότι αμφιβάλλω αν έστω και ένας από τους αυτούς το χρησιμοποιεί αυτό ως δικαιολογία για να καθησυχάσει τη συνείδησή του. Αν είχα να προτείνω κάτι, θα έλεγα είναι για καθαρά εγωιστικούς λόγους και τίποτα παραπάνω.

Πάντως, η αντιπαράθεση με τη νεολαία που λες είναι σημαντική. Αλλά πάλι αμφιβάλλω κατά πόσο η παγκοσμιοποίηση που επιφέρει το διαδύκτιο έχει εμποτίσει την κοινωνία σε τόσο μεγάλο βαθμό. Πάντως, έπειτα από τα πρόσφατα γεγονότα, ένας καθηγητής μου στο πανεπιστήμιο μας είπε ότι πρέπει να κόψουμε τον ομφάλιο λώρο με τη χώρα μας και να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να φύγουμε κάπου αλλού.

The Motorcycle boy said...

Πω πω, με κονιορτοποίησες! Στα λεγα μαλάκα, στρώσου να γράψεις!

Anonymous said...

Βρες ένα τρόπο να μπορεί κανείς να βρίσκει εύκολα στο blog σου αυτό το post και στο μέλλον. Είναι μια πολύ καλή σύνοψη-βάση για συζήτηση της τελευταίας 35ετίας στη χώρα μας.

Anonymous said...

Σε γενικές γραμμές η αφήγησή σου,είναι σωστή. Ομως, η saga της μεταπολίτευσης,όταν γραφεί κάποτε, θα πρέπει να αρχίζει από το καθεστώς που επιβλήθηκε μετά το 1949. Δηλαδή, με τον ακρωτηριασμό του πολιτικού σώματος, την θέση σε ισχύ των αναγκαστικών νόμων μιας "σιδηράς δημοκρατίας", την υπερορία ενός τμήματος Ελλήνων που διέπρεψαν στην αλλοδαπή-Καστοριάδης, Ξενάκης, Αρβερέλ, Πουλαντζάς, Παπαϊωάννου, Κόκκαλης, κ.λπ. κ.λπ-ή με τον κατατρεγμό όσων έμειναν εδώ και υπέστησαν την μοίρα του ηττημένου από ένα Κράτος τυφλό, μισαλλόδοξο και ήκιστα ανεκτικό στην πνευματική διαφορετικότητα. Η saga αυτή, θα πρέπει να αποτιμήσει την δράση προσώπων και κομμάτων. Του Παπάγου, των βασιλέων, του Καραμανλή, του "Γέρου" Παπανδρέου, του Ζαχαριάδη και της υπόλοιπης ηγεσίας του ΚΚΕ, του Μητσοτάκη και των αποστατών, της επιχειρηματικής και εφοπλιστικής τάξης, κ.λπ. Αλλά και την στάση του λαού, ο οποίος από την ριζοσπαστικοποίηση του 1961-1966,παραδόθηκε αμαχητί στην δικτατορία των γελοίων. Η ευθύνη αυτού του λαού είναι τεράστια, καθώς είναι αυτός που το σύνθημα χειραφέτησής του, που σάλπισε ο Ανδρέας το 1981, το εισέπραξε ως μήνυμα ελευθεριότητας, που διαφέρει παρασάγγας από την υπεύθυνη διαχείριση της ελευθερίας του. Με πολιτική ωριμότητα υποτυπώδη, με μια Δεξιά κολλημένη στην μετεμφυλιακή ιδεοληψία του Αβέρωφ και με μια κομμουνιστική Αριστερά να ετεροκαθορίζεται, πότε από την Μόσχα και πότε από τον ευρωκομμουνισμό, οι απόπειρες κοινωνικοποίησης του πολιτικού σώματος κατάντησαν φενάκη. Μοιραία επικράτησαν οι επιτήδειοι κάθε είδους, οι λαθρεπιβάτες κάθε κατάστασης, οι επιβήτορες της ευκαιρίας. Η ιδέα ότι η κατίσχυση μιας καταναλωτικής δημοκρατίας θα οδηγήσει και σε πολιτική ωρίμανση αποδείχθηκε έωλη. Η πραγματικότητα δηλοί ότι στην χώρα έχει αναπτυχθεί πλέον όχι απλώς ένα πνεύμα αντίστασης και απαξίωσης της πολιτικής, αλλά μια συνείδηση ενάντια στο Νόμο, αλλά και το Λόγο. Γι αυτό ίσως είναι ανάγκη να συναφθεί ένα πραγματικό-αυτή την φορά-κοινωνικό συμβόλαιο, μεταξύ όλων όσοι θέλουν και μπορούν να εργασθούν για μια Ελλάδα της δημιουργίας, της κοινωνικής προκοπής, της "καλής κοινωνίας", στην οποίαν το Κράτος Δικαίου θα είναι αυτονόητη καθημερινότητα και όχι σπουδαία κατάκτηση.
Αυτά τα λίγα και με συγχωρείτε για την πολυλογία-- Δημήτρης